Geneesmiddelopname via de huid
Bij middelen die op de huid worden gesmeerd, vindt normaal gesproken weinig systemische opname plaats. Bij beperkt gebruik wordt geen nadelig effect verwacht op de zwangerschap of op het ongeboren kind. Bij langdurig gebruik, gebruik van grote hoeveelheden, op grote huidoppervlakken of op beschadigde huid, neemt de hoeveelheid opgenomen geneesmiddel toe. Bij uitgebreid gebruik kunnen bij de moeder relevante bloedspiegels optreden. Lees in dat geval, indien van toepassing, de informatie over de systemische toepassing van het betreffende middel.
Benzoylperoxide, clindamycine en erytromycine
De opname van benzoylperoxide en erytromycine bij gebruik op de huid is minimaal. Clindamycine wordt voor ongeveer 2% geabsorbeerd door de huid. Alle drie de middelen worden veel gebruikt voor de behandeling van acné, ook tijdens de zwangerschap. Ondanks dat weinig van deze ervaring is gedocumenteerd, worden er geen aangeboren afwijkingen of nadelige effecten verwacht (1-3). Benzoylperoxide kan met azelaïnezuur worden gecombineerd tijdens de zwangerschap (2).
Metronidazol
Naar het systemisch gebruik van metronidazoltijdens de zwangerschap is veel onderzoek gedaan. Daarbij is geen verhoogd risico gezien op aangeboren afwijkingen of andere nadelige effecten. De systemische blootstelling na dermale toepassing is minder dan 1%. Daarom wordt geen relevante blootstelling van de foetus verwacht bij deze toedieningsvorm. Drie case reports beschrijven het gebruik van o.a. metronidazol op de huid tijdens de zwangerschap, de kinderen werden gezond en a term geboren (1, 4, 5).
Azelaïnezuur
De absorptie van azelaïnezuur door de huid is ongeveer 4-8%. De gedocumenteerde ervaring met dermaal azelainezuur in de zwangerschap is beperkt, daarbij zijn geen nadelige effecten gezien. Azelaïnezuur kan met benzoylperioxide worden gecombineerd tijdens de zwangerschap (2).
Salicylzuur
De opname van salicylzuur door de huid is afhankelijk van de gebruikte concentratie, de gebruikte hoeveelheid, de behandelduur en het behandelde huidoppervlak. De systemische absorptie varieert van 9% tot 25%. Er zijn twee case reports die een nadelig effect op het ongeboren kind beschrijven na dermale toepassing van salicylzuur.
- In het eerste geval had de moeder 1% crème gebruikt, meerdere keren per dag in de eerste 8 weken van de zwangerschap (6). Het kind werd rond 25 weken zwangerschap doodgeboren met meerdere afwijkingen van het hoofd en aangezicht.
- De tweede case beschrijft een reversibele vroege sluiting van de ductus arteriosus nadat de zwangere twee maal haar schouders had ingesmeerd met diclofenac gel, en vervolgens een pleister met salicylzuur overnacht had aangebracht (7).
Bij deze twee cases is salicylzuur uitgebreid gebruikt, wat een indicatie is voor systemische opname. Een review van een fabrikant concludeert dat het gebruik van cosmetische producten met salicylzuur niet leidt tot een verhoogd risico op aangeboren afwijkingen (8). Salicylzuur kan tijdens de zwangerschap kortdurend op kleine oppervlakken worden gebruikt.
Retinoïden
Adapaleen, tretinoïne en trifaroteen behoren tot de groep van retinoïden. Het gebruik van retinoïden op de huid wordt uit voorzorg afgeraden. Dit omdat ze structureel verwant zijn aan isotretinoïne, een bewezen teratogeen middel.
Adapaleen
Toepassing van adapaleen op de huid leidt niet tot meetbare bloedspiegels bij de moeder, ook niet wanneer het op grote, door acné aangetaste huidoppervlakken werd toegediend. Omdat er onvoldoende gegevens bekend zijn, wordt dermale toepassing toch uit voorzorg afgeraden tijdens de zwangerschap.
Tretinoïne
De systemische absorptie van tretinoïne door de huid is 1-7%. Er zijn enkele oude case reports beschreven van aangeboren afwijkingen na dermaal gebruik van tretinoïne tijdens het eerste trimester van de zwangerschap (9-12). De hart en ledemaatdefecten beschreven in een casus zijn vergelijkbaar met andere retinoïde-geassocieerde afwijkingen (10). Bij een andere casus was ook benzoylperoxide gebruikt, maar de afwijkingen worden door de auteurs toegeschreven aan tretinoïne (11). Case reports kunnen echter geen causaliteit vaststellen.
In een meta-analyse van prospectieve studies, met meer dan 500 zwangerschappen, werd geen verhoogd risico gevonden op aangeboren afwijkingen en miskramen na dermaal gebruik van tretinoïne (13).
Trifaroteen
De absorptie van trifaroteen door de huid is laag, maar bij langdurig gebruik op grote, door acne aangetaste huidoppervlakten, kunnen meetbare spiegels optreden. Er zijn geen gegevens bekend over het dermale gebruik van trifaroteen tijdens de zwangerschap.
Brimonidine
De opname van brimonidine via de huid is laag. Over het dermale gebruik van brimonidine tijdens de zwangerschap is geen informatie bekend.
Ivermectine
Over het dermaal gebruik van ivermectine tijdens de zwangerschap zijn geen gegevens bekend. De opname van ivermectine door de huid is laag. Bij langdurig gebruik zijn lage bloedspiegels gemeten.
Zie voor meer informatie de pagina met de systemische toepassing van ivermectine tijdens de zwangerschap.
Referenties
1. Fuentelsaz V, Ara M, Corredera C, Lezcano V, Juberias P, Carapeto FJ. Rosacea fulminans in pregnancy: successful treatment with azithromycin. Clin Exp Dermatol. 2011;36(6):674-6.
2. Ly S, Kamal K, Manjaly P, Barbieri JS, Mostaghimi A. Treatment of Acne Vulgaris During Pregnancy and Lactation: A Narrative Review. Dermatol Ther (Heidelb). 2022.
3. Plewig G, Jansen T, Kligman AM. Pyoderma faciale. A review and report of 20 additional cases: is it rosacea? Arch Dermatol. 1992;128:1611-7.
4. Garayar Cantero M, Garabito Solovera E, Aguado García Á, Valtueña J, Ruiz Sánchez D, Manchado López P. Use of permethrin in the treatment of rosacea fulminans during pregnancy: One case report. Dermatol Ther. 2020;33(3):e13436.
5. Ferahbas A, Utas S, Mistik S, Uksal U, Peker D. Rosacea Fulminans in Pregnancy; Case Report and Review of the Literature. Am J Clin Dermatol. 2006;7(2):141-4.
6. Khan A, Bourgeois J, Mohide P. Agnathia-otocephaly complex in a fetus with maternal use of topical 1% salicylate. Clin Dysmorphol. 2008;17(1):75-6.
7. Torloni MR, Cordioli E, Zamith MM, Hisaba WJ, Nardozza LM, Santana RM, et al. Reversible constriction of the fetal ductus arteriosus after maternal use of topical diclofenac and methyl salicylate. Ultrasound Obstet Gynecol. 2006;27(2):227-9.
8. Labib R, Bury D, Boisleve F, Eichenbaum G, Girard S, Naciff J, et al. A kinetic-based safety assessment of consumer exposure to salicylic acid from cosmetic products demonstrates no evidence of a health risk from developmental toxicity. Regul Toxicol Pharmacol. 2018;94:245-51.
9. Camera G, Pregliasco P. Ear malformation in baby born to mother using tretinoin cream. Lancet. 1992;339:687.
10. Lipson AH, Collins F, Webster WS. Multiple congenital defects associated with maternal use of topical tretinoin. Lancet. 1993;341:1352-3.
11. Navarre-Belhassen C, Blanchet P. Multiple congenital malformations associated with topical tretinoin. Ann Pharmacother. 1998;32:505-6.
12. Selcen D, Seidman S, Nigro MA. Otocerebral anomalies associated with topical tretinoin use. Brain and Development. 2000;22(4):218-20.
13. Kaplan YC, Ozsarfati J, Etwel F, Nickel C, Nulman I, Koren G. Pregnancy outcomes following first-trimester exposure to topical retinoids: a systematic review and meta-analysis. BrJ Dermatol. 2015;173(5):1132-41.
Laatst bijgewerkt op 07-12-2022