Paracetamol is de eerste keus bij de behandeling van pijn tijdens de zwangerschap. Opioïden zijn sterkere pijnstillers die veel kortdurend worden gebruikt tijdens de zwangerschap, vooral in het tweede en derde trimester [1]. Mogelijke risico’s door het gebruik van opioïden in de zwangerschap zijn echter niet uit te sluiten.
Een verhoogd risico op aangeboren afwijkingen door opioïdengebruik is niet uit te sluiten
Opioïden werden van oudsher niet beschouwd als geneesmiddelen die een verhoogd risico op aangeboren afwijkingen zouden geven. In de laatste jaren zijn echter publicaties verschenen waarin een verband wordt gelegd tussen opioïden en aangeboren afwijkingen na gebruik in het eerste trimester, waaronder neuraalbuisdefecten en hartafwijkingen. Op basis van de huidige gegevens is het niet mogelijk te concluderen dat het hier een causaal verband betreft. Mocht er inderdaad sprake zijn van een verhoogd risico, dan is het absolute risico laag.
Er zijn veel onderzoeken gedaan naar het gebruik van opioïden tijdens de zwangerschap. Per studie verschilt welke opioïden (individueel of als groep) zijn onderzocht, de dosering, de termijn en de gebruiksduur. Ook zijn er methodologische beperkingen. Daarom zijn de resultaten moeilijk te interpreteren. Wel kan geconcludeerd worden dat voorzichtigheid is geboden bij het gebruik van opioïden tijdens de zwangerschap, omdat een verhoogd risico op aangeboren afwijkingen door opioïdengebruik tijdens de zwangerschap niet is uit te sluiten. Een aantal onderzoeken ziet een verhoogd risico op aangeboren afwijkingen na het gebruik van opioïden in het eerste trimester, andere studies zien dit niet. [2-7] Vanwege deze verschillen in de onderzoeken kan er niet eenduidig worden geconcludeerd of er een algemeen verhoogd risico is.
Ontwenningsverschijnselen bij de neonaat na het gebruik van opioïden tot aan de bevalling
In meerdere onderzoeken met zwangere vrouwen die tot aan de bevalling opioïden gebruikten, werd een verhoogd risico gevonden op het optreden van ontwenningsverschijnselen bij de neonaat. [8-10] Het risico neemt toe wanneer opioïden voor een langere tijd worden gebruikt [11]. In de meeste gevallen werden de neonaten hiervoor behandeld en herstelden ze.
Een uitspraak over invloed op andere zwangerschapsuitkomsten door opioïdengebruik is nog niet mogelijk
Een aantal studies onderzochten de invloed van opioïdengebruik in de zwangerschap op vroeggeboorte, laag geboortegewicht en doodgeboortes.
Twee studies, met zwangere vrouwen die ergens in de zwangerschap opioïden gebruikten, zien een licht verhoogd risico op vroeggeboorte [10, 12]. Mogelijk speelt de onderliggende ziekte hier in ook een rol. Beide studies vonden geen SGA na correctie van confounders.
In twee onderzoeken waar is gekeken naar doodgeboortes is een verhoogd risico gezien na opioïdengebruik ergens in de zwangerschap. [10, 13] Echter, bij deze studies speelt de gezondheidssituatie van de moeder ook mee, wat ook een invloed kan hebben op dit risico.
Meer onderzoek is echter nodig om een duidelijke uitspraak over de risico’s te kunnen doen.
Mogelijke lange termijn effecten zijn nog onbekend
Het is nog onduidelijk of blootstelling tijdens de zwangerschap gevolgen heeft voor het kind op de lange termijn. Een studie ziet geen verhoogd risico voor de neurologische ontwikkeling. Echter, een risico is niet uit te sluiten bij een hogere dosering en langdurig gebruik in de zwangerschap [14]. Een andere studie ziet een verhoogd risico op ADHD bij een langduriger gebruik in de zwangerschap [15]. Methodologische beperkingen in de studies zijn niet uitgesloten. Bij kortdurend gebruik was geen relatie gevonden. Ook hier is meer onderzoek voor nodig om een duidelijk verband vast te stellen.
Codeïne
Met het gebruik van codeïne in het eerste trimester is veel ervaring opgedaan. De meeste onderzoeken laten geen verhoogd risico op aangeboren afwijkingen zien [3, 7, 16, 17]. Er bestaat discussie over een mogelijke associatie met bepaalde specifieke afwijkingen zoals hartafwijkingen en spina bifida [2, 5]. Het is onduidelijk of dit daadwerkelijk zo is, al is het absolute risico waarschijnlijk laag.
Morfine
De ervaring met het gebruik van morfine in het eerste trimester is beperkt. Een studie ziet een licht verhoogd risico op aangeboren afwijkingen, maar is het onbekend hoe groot het absolute risico is [2]. Ook is er een associatie gevonden tussen het gebruik van morfine gedurende de hele zwangerschap en vroeggeboortes [10]. Bij kortdurend gebruik in het derde trimester zijn effecten op de foetus en de placenta gemeld [18-20].
Oxycodon
Studies met kleine aantallen die kijken naar het gebruik van oxycodon in het eerste trimester zien geen verhoogd risico op aangeboren afwijkingen of miskramen [7, 21, 22]. Een studie vond een licht verhoogd risico op afwijkingen in het genitale systeem [2].
Tramadol
Met het gebruik van tramadol tijdens de zwangerschap is een redelijke hoeveelheid gegevens beschikbaar. Uit het Zweedse geboorteregister zijn 1751 zwangerschappen met blootstelling aan tramadol geanalyseerd [22]. Hierbij werd een licht verhoogd risico op aangeboren afwijkingen gevonden, met name cardiovasculair en klompvoeten. Het absolute risico was klein. Een andere grote studie laat geen verhoogd risico op aangeboren afwijkingen en miskramen zien [23]. In twee kleinere studies werden ook geen aanwijzingen gevonden voor een verhoogd risico op aangeboren afwijkingen [24, 25].
Tapentadol
Het gebruik van tapentadol is in 10 prospectief gevolgde zwangerschappen met een bekende uitkomst beschreven in een artikel van de fabrikant [26]. Daarnaast zijn er 9 spontane meldingen met bekende zwangerschapsuitkomsten. Er is geen analyse gedaan van de data, omdat de aantallen te laag zijn. Er kan dus geen uitspraak gedaan worden over de veiligheid van tapentadol tijdens de zwangerschap.
Alfentanil, hydromorfon, nalbufine, pethidine, piritramide, remifentanil en sufentanil
Naar het gebruik van deze middelen tijdens de zwangerschap is weinig tot geen onderzoek gedaan. Wel worden de meeste van deze opioïden ingezet voor de bestrijding van pijn tijdens de bevalling of keizersnede.
Referenties
1 Zhao JP, Berthod C, Sheehy O, Kassaï B, Gorgui J, Bérard A (2021) Prevalence and duration of prescribed opioid use during pregnancy: a cohort study from the Quebec Pregnancy Cohort. BMC Pregnancy Childbirth 21 (1): 800 DOI 10.1186/s12884-021-04270-x
2 Bowie AC, Werler MM, Velez MP, Li W, Camden A, Guttmann A, Brogly SB (2022) Prescribed opioid analgesics in early pregnancy and the risk of congenital anomalies: a population-based cohort study. Cmaj 194 (5): E152-e162 DOI 10.1503/cmaj.211215
3 Yazdy MM, Mitchell AA, Tinker SC, Parker SE, Werler MM (2013) Periconceptional Use of Opioids and the Risk of Neural Tube Defects. Obstetrics and Gynecology 122 (4): 838-844
4 Broussard CS, Rasmussen SA, Reefhuis J, Friedman JM, jann MW, Riehle-Colarusso T, Honein MA (2011) Maternal treatment with opioid analgesics and risk for birth defects. American Journal of Obstetrics and Gynecology 204 (4): 314-e311
5 Fishman B, Daniel S, Koren G, Lunenfeld E, Levy A (2019) Pregnancy outcome following opioid exposure: A cohort study. PLoS One 14 (7): e0219061 DOI 10.1371/journal.pone.0219061
6 Bateman BT, Hernandez-Diaz S, Straub L, Zhu Y, Gray KJ, Desai RJ, Mogun H, Gautam N, Huybrechts KF (2021) Association of first trimester prescription opioid use with congenital malformations in the offspring: population based cohort study. BMJ 372: n102 DOI 10.1136/bmj.n102
7 Wen X, Belviso N, Murray E, Lewkowitz AK, Ward KE, Meador KJ (2021) Association of Gestational Opioid Exposure and Risk of Major and Minor Congenital Malformations. JAMA network open 4 (4): e215708 DOI 10.1001/jamanetworkopen.2021.5708
8 Kelly L, Dooley J, Cromarty H, Minty B, Morgan A, Madden S, Hopman W (2011) Narcotic-exposed neonates in a First Nations population in northwestern Ontario. Can Fam Physician 57: e441-e447
9 Shirel T, Hubler CP, Shah R, Mager AB, Koch KL, Sheth D, Uhing MR, Jones CW, Field JJ (2016) Maternal opioid dose is associated with neonatal abstinence syndrome in children born to women with sickle cell disease. Am J Hematol 91 (4): 416-419 DOI 10.1002/ajh.24307
10 Brogly SB, Velez MP, Werler MM, Li W, Camden A, Guttmann A (2021) Prenatal opioid analgesics and the risk of adverse birth outcomes. Epidemiology 32 (3): 448-456 DOI 10.1097/ede.0000000000001328
11 Desai RJ, Huybrechts KF, Hernandez-Diaz S, Mogun H, Patorno E, Kaltenbach K, Kerzner LS, Bateman BT (2015) Exposure to prescription opioid analgesics in utero and risk of neonatal abstinence syndrome: population based cohort study. BMJ 350: h2102
12 Interrante JD, Scroggs SLP, Hogue CJ, Friedman JM, Reefhuis J, Jann MW, Broussard CS (2021) Prescription opioid use during pregnancy and risk for preterm birth or term low birthweight. J Opioid Manag 17 (3): 215-225 DOI 10.5055/jom.2021.0632
13 Delate T, Hodges M, Swank M, Ota T, Pratt CL (2019) Birth outcomes with prescribed chronic and acute opioid exposure during pregnancy. J Opioid Manag 15 (5): 407-415 DOI 10.5055/jom.2019.0529
14 Wen X, Lawal OD, Belviso N, Matson KL, Wang S, Quilliam BJ, Meador KJ (2021) Association Between Prenatal Opioid Exposure and Neurodevelopmental Outcomes in Early Childhood: A Retrospective Cohort Study. Drug Saf DOI 10.1007/s40264-021-01080-0
15 Trønnes JN, Lupattelli A, Handal M, Skurtveit S, Ystrom E, Nordeng H (2021) Association of Timing and Duration of Prenatal Analgesic Opioid Exposure With Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder in Children. JAMA network open 4 (9): e2124324 DOI 10.1001/jamanetworkopen.2021.24324
16 Nezvalova-Henriksen K, Spigset O, Nordeng H (2011) Effects of codeine on pregnancy outcome: results from a large population-based cohort study. European Journal of Clinical Pharmacology 67 (12): 1253-1261
17 Shaw GM, Todoroff K, Velie EM, Lammer EJ (1998) Maternal illness, including fever, and medication use as risk factors for neural tube defects. Teratology 57: 1-7
18 Kopecky EA, Ryan ML, Barrett JF, Seaward PG, Ryan G, Koren G, Amankwah K (2000) Fetal response to maternally administered morphine. American Journal of Obstetrics and Gynecology 183 (2): 424-430
19 Collins LR, Hall RW, Dajani NK, Wendel PJ, Lowery CL, Kay HH (2005) Prolonged morphine exposure in utero causes fetal and placental vasoconstriction: a case report. J Matern Fetal Neonatal Med 17 (6): 417-421
20 Zanardo V, Simbi A, Parotto M, Severino L, Carta R, Guerrini P, Straface G (2018) Morphine-induced supraventricular tachycardia in near-term fetus. Ital J Pediatr 44 (1): 111 DOI 10.1186/s13052-018-0570-1
21 Schick B, Hom M, Tolosa J (1996) Preliminary analysis of first trimester exposure to oxycodone and hydrocodone. Reproductive Toxicology 10 (2): 162-162
22 Kallen B, Reis M (2015) Use of tramadol in early pregnancy and congenital malformation risk. Reprod Toxicol 58: 246-251
23 Sorensen AMS, Noergaard MM, Gotfredsen DR, Kjaerbye-Thygesen A, Jimenez-Solem E, Askaa B, Poulsen HE, Horwitz H, Andersen JT (2022) Exposure to Tramadol During Early Pregnancy and Risk of Spontaneous Abortion or Major Congenital Malformations. Obstet Gynecol DOI 10.1097/aog.0000000000004714
24 Gouraud A, Beyens MN, Boyer M, Carlier P, Thompson MA, Garayt C, Bernard N, Vial T (2010) First trimester exposure to tramadol: a prospective comparative study. Fundam Clin Pharmacol (1S1)
25 de Swart I, de Vries LC, van Puijenbroek E (2015) Tramadol exposure in the first trimester of pregnancy: A case series. Reproductive Toxicology 57: 226-226
26 Stollenwerk A, Sohns M, Heisig F, Elling C, von Zabern D (2018) Review of Post-Marketing Safety Data on Tapentadol, a Centrally Acting Analgesic. Adv Ther 35 (1): 12-30 DOI 10.1007/s12325-017-0654-0
Laatst bijgewerkt op 01-11-2022