Lareb logo
English language icon
Menu icon
Aa Lettergrootte
16
 

Immunosuppressiva tijdens de zwangerschap

In het kort

Azathioprine en ciclosporine worden veel gebruikt in de zwangerschap. Het risico op aangeboren afwijkingen lijkt niet verhoogd. Met mercaptopurine is veel minder ervaring opgedaan. Deze drie middelen kunnen bij gebruik in de zwangerschap tijdelijke effecten geven bij de baby.

Lenalidomide, mycofenolaatmofetil, mycofenolzuur, pomalidomide en thalidomide mogen niet gebruikt worden tijdens de zwangerschap. Deze middelen kunnen ernstige afwijkingen bij het kind veroorzaken.

Over de andere middelen zijn onvoldoende gegevens bekend om een uitspraak te kunnen doen over de mogelijke risico’s.

Let op

  • Sluit een zwangerschap uit bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd, voor en tijdens het gebruik van lenalidomide, mycofenolaatmofetil, mycofenolzuur, pomalidomide of thalidomide.
  • Lenalidomide, mycofenolaatmofetil, mycofenolzuur, pomalidomide en thalidomide vallen onder het zwangerschapspreventieprogramma. Lees voor meer informatie de bijsluiter.
  • Controleer bij azathioprine het bloedbeeld van de moeder in het 3e trimester.
  • Controleer bij azathioprine, ciclosporine en mercaptopurine de groei van het ongeboren kind.
  • Azathioprine, ciclosporine en mercaptopurine geven een klein risico op afwijkingen van het bloedbeeld bij de pasgeborene.

Risico indeling

  • Mogelijk risico tooltip icon Dit geneesmiddel kan mogelijk nadelige effecten hebben op zwangerschap of –ongeboren- kind. Weeg de mogelijke nadelige effecten af tegen het belang van behandeling van de moeder. Overweeg of een veiliger middel gebruikt kan worden of voer extra controles uit.
    • - azathioprine
    • - ciclosporine
    • - mercaptopurine
  • Risico op aangeboren afwijkingen tooltip icon Dit geneesmiddel geeft een verhoogd risico op aangeboren afwijkingen of andere blijvende schade. Gebruik dit middel alleen in uitzonderingsgevallen (met extra controles). Kies zo mogelijk voor een veiliger middel of staak -tijdelijk- de behandeling.
    • - lenalidomide
    • - mycofenolaatmofetil
    • - mycofenolzuur
    • - pomalidomide
    • - thalidomide
  • Risico onbekend tooltip icon Over gebruik van dit geneesmiddel tijdens de zwangerschap is geen of onvoldoende informatie beschikbaar. Het is niet mogelijk om een uitspraak te doen over de veiligheid. Kies bij voorkeur voor een middel waarvan meer bekend is over de veiligheid.
    • - basiliximab
    • - belatacept
    • - everolimus
    • - pirfenidon
    • - siltuximab
    • - sirolimus
    • - tacrolimus
    • - thymocytenglobuline

Achtergrondinformatie

Azathioprine en ciclosporine
Azathioprine en ciclosporine hebben de voorkeur in de zwangerschap. Deze middelen zijn uitgebreid onderzocht, met name bij transplantatiepatiënten en patiënten met chronische darmontsteking. De beschikbare ervaring wijst niet op een hoger risico op aangeboren afwijkingen [1,2].

Azathioprine en ciclosporine kunnen wel tijdelijke effecten geven bij de pasgeborene. In enkele onderzoeken is neonatale immunosuppressie en neonatale leukopenie en bij azathioprine ook neonatale pancytopenie gezien. Een onderzoek naar azathioprine zag dat het risico op neonatale leukopenie het grootst is als de moeder zelf ook leukopenie heeft gehad in het derde trimester. Het advies is het bloedbeeld bij de moeder in het derde trimester te controleren, en zo nodig de dosering te verlagen (als de ziekte-activiteit dit toelaat) [3].

Bij gebruik van azathioprine en ciclosporine is ook groeivertraging en vroeggeboorte gezien. Het is niet bekend of dit komt door de medicatie, door comedicatie zoals corticosteroïden, het onderliggende ziektebeeld of een combinatie van deze factoren [1,2].

Mercaptopurine
De ervaring met het gebruik van mercaptopurine tijdens de zwangerschap is te beperkt om een uitspraak te doen over de mogelijke risico’s. Er zijn slechts 200 tot 300 zwangerschappen onderzocht. De beschikbare gegevens over het gebruik van mercaptopurine tijdens de zwangerschap wijzen tot nu toe niet op een hoger risico op aangeboren afwijkingen. Niet al deze vrouwen hebben mercaptopurine in het eerste trimester gebruikt. Een deel is pas in het tweede of derde trimester met het middel gestart.

In meerdere casusbeschrijvingen is neonatale leukopenie of pancytopenie gezien. Verder is het mogelijk dat de kans op groeivertraging en vroeggeboorte verhoogd is. Dit is gezien bij azathioprine, een geneesmiddel dat in het lichaam onder andere wordt omgezet in mercaptopurine.

Mycofenolaatmofetil en mycofenolzuur
Mycofenolaatmofetil en mycofenolzuur zijn gecontra-indiceerd tijdens de zwangerschap. Het gebruik is in verband gebracht met een verhoogd risico op miskramen en op aangeboren afwijkingen. Er zijn specifieke oorafwijkingen (microtie, atresie van uitwendige gehoorgang) gemeld in combinatie met andere afwijkingen, zoals schisis, oog-, hart- en ledemaatafwijkingen [4]. Hoewel prospectieve studies ontbreken, wijzen deze meldingen op een verhoogd risico op een specifieke embryopathie.

Thalidomide, lenalidomide en pomalidomide
Thalidomide is zeer teratogeen en is daarom absoluut gecontra-indiceerd tijdens de zwangerschap. Gebruik van thalidomide in de zwangerschap kan ernstige afwijkingen veroorzaken aan de ledematen, de oren, de ogen, het hart en organen als darmen en nieren. Het risico op het ontstaan van afwijkingen is hoog, 20-50% bij blootstelling in het eerste trimester. De meest kritische periode is waarschijnlijk 21-37 dagen na de conceptie [5,6].

Er is geen ervaring met het gebruik van lenalidomide en pomalidomide in de zwangerschap. Omdat deze middelen verwant zijn aan thalidomide, mogen deze middelen niet gebruikt worden in de zwangerschap. 

Tacrolimus
De gedocumenteerde ervaring met tacrolimus, rond de 1000 zwangerschappen, wijst tot nu toe niet op een verhoogd risico op aangeboren afwijkingen. Wel lijkt de kans op hypertensie, vroeggeboorte en groeiachterstand iets verhoogd. Bij gebruik van tacrolimus zijn voorbijgaande hyperkaliëmie en milde renale dysfunctie bij de neonaat beschreven. De conditie van de moeder en de co-medicatie was hierbij mogelijk van invloed [7].

Everolimus en sirolimus
Er is nog maar weinig onderzoek gedaan naar het gebruik van deze middelen. Het gaat om slechts enkele tientallen zwangerschappen. Hierdoor is het niet mogelijk een inschatting te maken van de risico’s.

Overige middelen
Er is geen ervaring met het gebruik van basiliximab, pirfenidon en siltuximab in de zwangerschap. Met belatacept en thymocytenglobuline zijn slechts enkele case reports beschreven. Dit is nog te weinig voor een goede risico inschatting.

arrow icon
Belizna C, et al. In utero exposure to Azathioprine in autoimmune disease. Where do we stand? Autoimmunity reviews. 2020-09-01;19(9):102525Paziana K, et al. Ciclosporin use during pregnancy. Drug safety. 2013-05-01;36(5):279-94Davison JM, Dellagrammatikas H, Parkin JM. Maternal azathioprine therapy and depressed haemopoiesis in the babies of renal allograft patients. British journal of obstetrics and gynaecology. 1985-03-01;92(3):233-9Perez-Aytes A, Marin-Reina P, Boso V. Mycophenolate mofetil embryopathy: A newly recognized teratogenic syndrome. European journal of medical genetics. 2017-01-01;60(1):16-21Miller MT, Stromland K. Teratogen update: thalidomide: a review, with a focus on ocular findings and new potential uses. Teratology. 1999-11-01;60(5):306-21Vargesson N. Thalidomide-induced teratogenesis: history and mechanisms. Birth defects research. Part C, Embryo today : reviews. 2015-06-01;105(2):140-56Le HL, Francke MI, Andrews LM. Usage of Tacrolimus and Mycophenolic Acid During Conception, Pregnancy, and Lactation, and Its Implications for Therapeutic Drug Monitoring: A Systematic Critical Review. Therapeutic drug monitoring. 2020-08-01;42(4):518-531

Laatst bijgewerkt op 23-07-2021


Ook interessant

Bij elke zwangerschap is er een basisrisico van 10 tot 15% op een miskraam en van 2 tot 4% op het krijgen van een baby met een aangeboren afwijking. De informatie bij zwangerschap gaat over de vraag of dit risico groter wordt door gebruik van het geneesmiddel of vaccin. Daarnaast bespreken we diverse andere risico’s voor het ongeboren kind, zoals de kans op vroeggeboorte of een laag geboortegewicht. De informatie bij borstvoeding is gebaseerd op het mogelijke risico voor de zuigeling, uitgaande van een gezonde, voldragen baby van 0 tot 2 maanden. Bij een te vroeg geboren, kleine, lichte of zieke baby moet men extra voorzichtig zijn. Een oudere zuigeling is juist minder kwetsbaar. We gaan bij zwangerschap en borstvoeding uit van de gebruikelijke dosering, zonder dat de patiënt daarbij andere geneesmiddelen gebruikt. Of het gebruik van een geneesmiddel de beste keuze is, en welk geneesmiddel in dat geval de voorkeur heeft, kan per persoon en per situatie verschillen. Daarom is goed overleg tussen zorgverlener en patiënt essentieel. Deze informatie is bedoeld ter ondersteuning van dit overleg en kan de medische zorg niet vervangen.