Het is niet precies bekend hoe narcolepsie ontstaat
Narcolepsie wordt gekenmerkt door slaapaanvallen overdag en verstoorde slaap in de nacht [9]. Narcolepsiepatiënten hebben over het algemeen geen of weinig hypocretine, ook wel orexine genoemd. Dit is een stof in de hersenen die het slaap-/waakritme regelt. Narcolepsie lijkt genetisch bepaald. Bijna alle narcolepsiepatiënten hebben een bepaald type humaan leukocyten antigen (HLA-DQB1*06:02) [1-3]. Toch zijn er ook mensen met narcolepsie die dat type HLA niet hebben. Daarnaast zijn er mensen die het antigen wel hebben, maar geen narcolepsie [1]. Mogelijk spelen dus andere factoren een rol bij het ontstaan van narcolepsie.
De eerste berichten van narcolepsie na Pandemrix kwamen in 2010 uit Scandinavië
In Scandinavië werden grote delen van de bevolking gevaccineerd [1, 6, 10-12]. Vooral kinderen en jongvolwassenen bleken een verhoogd risico op narcolepsie te hebben na vaccinatie met Pandemrix [1, 3, 6, 10, 11]. In een Engelse studie vonden ze een verhoogd risico bij kinderen tot 12 maanden na de vaccinatie [13]. In andere landen waar Pandemrix werd gebruikt, was het verband minder sterk [6]. Er werden ook andere, vaak kleinere groepen gevaccineerd [1, 6]. In Nederland kregen kinderen van 6 maanden tot 5 jaar en huisgenoten van baby’s van 0 tot 6 maanden Pandemrix [9]. Er kwamen vooral meldingen van narcolepsie na Pandemrix bij kinderen [4].
Er is onduidelijkheid over het verband tussen Pandemrix en narcolepsie
Veel mensen die narcolepsie hebben ontwikkeld na vaccinatie met Pandemrix hebben het specifieke type HLA-antigen [1-3, 10]. Zij zouden dus ook narcolepsie kunnen ontwikkelen zonder vaccinatie. Er zijn ook aanwijzingen dat het vaccin een auto-immuunreactie kan veroorzaken. Hierdoor vernietigt het geactiveerde immuunsysteem niet alleen de virusdeeltjes uit het vaccin, maar ook de cellen die hypocretine aanmaken. De virusdeeltjes in Pandemrix lijken namelijk erg op deze cellen [2, 5, 12]. Daarnaast zit er in Pandemrix een adjuvans. Deze versterkt de immuunreactie. Het is niet aannemelijk dat de adjuvans, AS03, de enige oorzaak is van narcolepsie. In Canada werd namelijk hetzelfde adjuvans gebruikt in een vergelijkbaar pandemisch griepvaccin, zonder dat er een toename in het aantal narcolepsiegevallen werd gezien [5, 6, 12, 14, 15].
Een Mexicaanse griepinfectie speelt mogelijk een rol bij het ontstaan van narcolepsie
Tijdens de Mexicaanse grieppandemie werd er namelijk al een toename van het aantal narcolepsiegevallen gezien voordat een vaccin gebruikt werd. Ook in landen waar geen pandemisch griepvaccin werd gegeven of waar de vaccinatiegraad laag was, was er een toename van het aantal gevallen van narcolepsie [1-3, 5, 14, 16, 17]. Ook de vaccinatie in combinatie met het al hebben van een infectie met de Mexicaanse griep zou bij kunnen dragen aan de toename van narcolepsie [1, 3, 10]. Daarnaast zijn er onderzoeken die aantonen dat er ook een verband is tussen het doormaken van een bovenste luchtweginfectie of streptokokkeninfectie en het ontstaan van narcolepsie [2, 3, 16, 17].
Er is geen verband tussen narcolepsie en andere (pandemische) vaccins
Naast Pandemrix, zijn er andere pandemische vaccins gebruikt tegen de Mexicaanse griep, zoals Focetria en Arepanrix. In Arepanrix en Pandemrix zit het adjuvans AS03. Focetria heeft een ander adjuvans, namelijk MF59 [7, 10, 16]. In Nederland kregen chronisch zieken en ouderen Focetria. [4, 6, 9]. Verschillende onderzoeken laten zien dat er geen verband is tussen narcolepsie en Arepanrix en Focetria [6, 13, 18, 19]. Er is ook een onderzoek gedaan naar narcolepsie na de vaccinatie tegen baarmoederhalskanker (HPV-vaccinatie). Ook hier is geen verband gevonden [7].
Sarkanen TO, Alakuijala APE, Dauvilliers YA, Partinen MM. Incidence of narcolepsy after H1N1 influenza and vaccinations: Systematic review and meta-analysis. Sleep Med Rev. 2018 Apr;38:177-186.
Taheri S. The Immune Basis of Narcolepsy: What Is the Evidence? Sleep Med Clin. 2017 Sep;12(3):279-287.
Partinen M, Kornum BR, Plazzi G, Jennum P, Julkunen I, Vaarala O. Narcolepsy as an autoimmune disease: the role of H1N1 infection and vaccination. Lancet Neurol. 2014 Jun;13(6):600-13.
Bijwerkingencentrum Lareb. Update of Overview of Dutch cases of narcolepsy associated with Pandemrix® [Kwartaalbericht]. 2015. Geraadpleegd op 11-05-2020.
Cohet C, van der Most R, Bauchau V, Bekkat-Berkani R, Doherty TM, Schuind A et al. Safety of AS03-adjuvanted influenza vaccines: A review of the evidence. Vaccine. 2019 May 21;37(23):3006-3021.
Weibel D, Sturkenboom M, Black S, de Ridder M, Dodd C, Bonhoeffer J, et al. Narcolepsy and adjuvanted pandemic influenza A (H1N1) 2009 vaccines - Multi-country assessment. Vaccine. 2018 Oct 1;36(41):6202-6211.
Torstensen EW, Brinth LS, Mehlsen J, Kornum BR, Jennum PJ. Type 1 narcolepsy is not present in 29 HPV-vaccinated individuals with subjective sleep complaints. Dan Med J. 2018 Nov;65(11).
Nederlandse vereniging narcolepsie. Wat is narcolepsie? [internet]. Geraadpleegd 17 juli 2020. Beschikbaar via: https://narcolepsie.nl/wat-is-narcolepsie
van Puijenbroek EP, van Grootheest AC. Registratie van bijwerkingen van vaccins tegen de Mexicaanse griep [Thema-artikel]. Ge-Bu. 2010;11(44): 124-127.
Edwards K, Hanquet G, Black S, Mignot E, Jankosky C, Shimabukuro T, et al. Meeting report narcolepsy and pandemic influenza vaccination: What we know and what we need to know before the next pandemic? A report from the 2nd IABS meeting. Biologicals. 2019;60:1-7.
Feltelius N, Persson I, Ahlqvist-Rastad J, Andersson M, Arnheim-Dahlström L, Bergman P, et al. A coordinated cross-disciplinary research initiative to address an increased incidence of narcolepsy following the 2009-2010 Pandemrix vaccination programme in Sweden. J Intern Med. 2015 Oct;278(4):335-53.
Harris T, Wong K, Stanford L, Fediurek J, Crowcroft N, Deeks S. Did narcolepsy occur following administration of AS03-adjuvanted A(H1N1) pandemic vaccine in Ontario, Canada? A review of post-marketing safety surveillance data. Euro Surveill. 2014 Sep 11;19(36).
Stowe J, Andrews N, Gringras P, Quinnell T, Zaiwalla Z, Shneerson J, et al. Reassessment of the risk of narcolepsy in children in England 8 years after receipt of the AS03-adjuvanted H1N1 pandemic vaccine: A case-coverage study. PLoS Med. 2020;17(9).
Ahmed SS, Montomoli E, Pasini FL, Steinman L. The Safety of Adjuvanted Vaccines Revisited: Vaccine-Induced Narcolepsy. Isr Med Assoc J. 2016 Mar-Apr;18(3-4):216-20.
Jacob L, Leib R, Ollila HM, Bonvalet M, Adams CM, Mignot E. Comparison of Pandemrix and Arepanrix, two pH1N1 AS03-adjuvanted vaccines differentially associated with narcolepsy development. Brain Behav Immun. 2015;47:44-57.
Edwards K, Lambert PH, Black S. Narcolepsy and Pandemic Influenza Vaccination: What We Need to Know to be Ready for the Next Pandemic. Pediatr Infect Dis J. 2019 Aug;38(8):873-876.
Han F, Lin L, Warby SC, Faraco J, Li J, Dong SX et al. Narcolepsy onset is seasonal and increased following the 2009 H1N1 pandemic in China. Ann Neurol. 2011 Sep;70(3):410-7.
Tsai TF, Crucitti A, Nacci P, Nicolay U, Della Cioppa G, Ferguson J, et al. Explorations of clinical trials and pharmacovigilance databases of MF59(R)adjuvanted influenza vaccines for associated cases of narcolepsy. Scand J Infect Dis 2011;43(9):702–6.
Huang WT, Huang YS, Hsu CY, et al. Narcolepsy and 2009 H1N1 pandemic vaccination in Taiwan. Sleep Med. 2020;66:276-281.
Laatst bijgewerkt op 09-06-2023