Urticaria na vaccinatie kan acuut of vertraagd zijn
In de meeste gevallen gaat het om vertraagde urticaria. Bij vertraagde urticaria worden de mestcellen geactiveerd. Hierbij komen histamine en andere vasoactieve mediatoren vrij [2,4]. Deze vrijkomende stoffen zorgen voor prikkelingen van de zenuwuiteinden in de huid wat leidt tot jeuk. Daarnaast kunnen ze door verwijding van bloedvaten zorgen voor roodheid en door lekkage van vocht uit de vaten voor plaatselijke zwelling [4]. Het mechanisme voor de activatie van mestcellen is nog onduidelijk. Het zou kunnen gaan om een niet-IgE-gemedieerd proces, zoals complementactivering [1,3], een type-3-overgevoeligheidsreactie of een Arthus-reactie of een T-cel-gemedieerd proces [3]. Vertraagde urticaria ontstaan meestal binnen uren of dagen na vaccinatie [3].
Bij een acute allergische reactie gaat het om een type-1-overgevoeligheidsreactie
Deze reactie wordt gemedieerd door voorgevormde IgE-antilichamen tegen één van de vaccincomponenten [1-3]. De IgE-antilichamen binden zich aan mestcellen, waardoor deze overmatig worden geactiveerd [2,4]. Urticaria als type-1-overgevoeligheidsreactie treedt doorgaans binnen enkele minuten tot een uur na vaccinatie op [2]. Hierbij zijn meestal meerdere symptomen aanwezig, zoals respiratoire en circulatoire symptomen [1-3]. Een acute allergische reactie komt zelden voor; ongeveer bij 1 op de miljoen vaccinaties [2].
Onderscheid tussen acute en vertraagde urticaria is van belang voor vervolgvaccinatie
Vertraagde urticaria zijn geen contra-indicatie voor vervolgvaccinaties [1-3]. Bij een mogelijke overgevoeligheidsreactie op een vaccin of vaccincomponent beoordeelt de jeugd- of huisarts, eventueel in overleg met de allergoloog, of het een allergische reactie betreft. Indien dit zo is, wordt een vervolgbeleid opgesteld. Voor de meeste patiënten is een vervolgvaccinatie mogelijk in een setting waarin acute behandeling mogelijk is. Voorzorgsmaatregelen zijn gewenst en de regie ligt bij de allergoloog. Een voorbeeld van een voorzorgsmaatregel is het gegradeerd doseren van een vaccin onder supervisie [2,3]. Wanneer de nadelen van vervolgvaccinatie groter zijn dan de voordelen, wordt vervolgvaccinatie afgeraden [2].
Urticaria kennen verschillende andere oorzaken
Urticaria kunnen ook ontstaan door planten (brandnetels), dieren (kwallen, insectenbeten), chemische stoffen (latex, nikkel), virale infecties (bovenste luchtweginfectie, rinovirus), auto-immuunaandoeningen (SLE, vasculitis), chronische infectieziekten (hiv, hepatitis) of fysische factoren (warmte/kou, druk, lichamelijke inspanning, UV-straling) [6]. Daarnaast is in veel gevallen de oorzaak van urticaria onbekend. Hierdoor is het moeilijk om aan te tonen dat urticaria door een vaccin worden veroorzaakt.
- Krabben G, Brand PL. Urticaria: meestal geen allergische reactie Ned Tijdschr Geneeskd. 2010-01-01;154:A1861
- Geersing TH, Hilgersom WJA, Tempels-Pavlica Ž. Overgevoeligheidsreacties en vaccins Ned Tijdschr Geneeskd. 2017-01-01;161:D1491
- McNeil MM, DeStefano F. Vaccine-associated hypersensitivity. J Allergy Clin Immunol. 2018-02-01;141(2):463-472
- Nederlandse Vereniging voor Allergologie. Urticaria en angioedeem [Internet]. 2014. Geraadpleegd op 8 september 2020. Beschikbaar via https://www.nvvaki.nl/system/files/bestanden/documenten/Urticaria%20en%20Angioedeem.pdf
- Njoo MD. Wat is urticaria? [Internet]. Geraadpleegd op 8 september 2020. Beschikbaar via https://www.huidarts.com/huidaandoeningen/urticaria
- Verburg AF, Wiersma TJ. NHG-behandelrichtlijn urticaria en angio-oedeem [Richtlijn]. 2019. Geraadpleegd op 8 september 2020. Beschikbaar via https://www.nhg.org/sites/default/files/content/nhg_org/uploads/urticaria_en_angio-oedeem_-_volledig_versie_2.0_-_uniformiteit_tabellen.pdf
Laatst bijgewerkt op 10-03-2022