Er zijn acute allergische reacties en vertraagde allergische reacties
Acute allergische reacties ontstaan vaak binnen enkele minuten tot een half uur na vaccinatie. Er is hier vrijwel altijd sprake van een immunoglobuline E (IgE)-gemedieerde reactie. Hierbij reageert IgE met één van de bestandsdelen van het vaccin [2-5, 7]. Vertraagde allergische reacties kunnen uren tot dagen na vaccinatie ontstaan. Dit gaat meestal om uiteenlopende vormen van huiduitslag en ontstaat doordat afweercellen, T-cellen, zich richten tegen bepaalde stoffen uit het vaccin. Deze klachten zijn meestal minder ernstig [2, 6, 8].
Niet alle huidreacties zijn allergische reacties
Lokale ontstekingsreacties op de prikplek komen vaak voor na vaccinatie. Dit is geen allergische reactie. Ook angst-gerelateerde klachten en vasovagale reacties, zoals flauwvallen, zijn geen teken van anafylaxie. Deze klachten worden vaak veroorzaakt door het vaccineren zelf en niet door de bestandsdelen in het vaccin [3].
Bij een anafylactische reactie moet er meteen gehandeld worden
Er is sprake van anafylaxie als twee of meer orgaansystemen betrokken zijn bij de reactie. Acute symptomen die kunnen duiden op een mogelijke anafylactische reactie na vaccinatie zijn [1, 4, 7, 9]:
- een zwelling in het gezicht of de keel
- galbulten op de injectieplaats of ergens anders op het lichaam;
- luchtwegklachten, zoals kortademigheid of piepende ademhaling;
- een verlaagde bloeddruk en een snelle hartslag;
- aanhoudende maag-/darmklachten, zoals buikkrampen of overgeven;
- een verlaagd bewustzijn.
Hulp- en reststoffen in vaccins kunnen een allergische reactie uitlokken
Acute reacties en/of anafylaxie zijn bekend bij koemelkeiwit, gelatine, gist, kippen-eiwit, latex en thiomersal. Sommige griepvaccins en het gele koorts vaccin kunnen sporen bevatten van kippen-eiwit. [3, 7]. Verder kunnen fenoxyethanol, formaldehyde en aluminiumzouten contacteczeem veroorzaken [3]. Aluminiumzouten kunnen daarnaast ook lokale jeukende knobbeltjes, granulomen, veroorzaken [3, 8]. Ook sporen van antibiotica kunnen zorgen voor een vertraagde allergische reactie bij mensen [10]. Een lijst van hulpstoffen per vaccin staat in betreffende bijsluiter.
Anafylactische reacties lijken iets vaker voor te komen na coronavaccinatie
Er is geschat dat anafylactische reacties bij minder dan 1 per miljoen vaccinaties optreden. In de Verenigde Staten werd gezien dat anafylaxie optrad bij 2,5 per miljoen Moderna vaccinaties en 4,7 per miljoen Pfizer/BioNTech vaccinaties [11, 12].
De oorzaak voor de verhoogde kans op anafylaxie na coronavaccinatie is nog niet bekend
Mogelijk spelen polyethyleenglycol (PEG), trometamol of dinatriumedetaatdihydraat (EDTA) in deze mRNA-vaccins een rol. Polysorbaat 80 in het AstraZeneca en het Janssen vaccin kan ook een allergische reactie uitlokken. PEG en polysorbaat zijn stoffen die in veel medische en cosmetische producten verwerkt zijn [6, 11, 13]. Een deel van de bevolking heeft antilichamen tegen PEG, hoewel dit niet het aantal allergische reacties na coronavaccinatie verklaart [14]. Behalve een reactie door IgE zijn er ook andere mechanismen die klachten van allergie voor PEG kunnen uitlokken. Een daarvan is CARPA, een pseudo-allergische reactie door activatie van het complement systeem [15, 16]. Ook is het mogelijk dat de acute klachten niet zijn ontstaan door een allergie of overgevoeligheid. Uit onderzoeken is gebleken dat een groot deel van de mensen met allergische klachten na de eerste vaccinatie die niet krijgt na een tweede vaccinatie [17].
- Dreskin SC, et al. International Consensus (ICON): allergic reactions to vaccines. The World Allergy Organization journal. 2016-09-16;9(1):32
- Dudley MZ, Salmon DA, Halsey NA, Orenstein WA, Limaye RJ, O’Leary ST, et al. The Clinician’s Vaccine Safety Resource Guide: Optimizing Prevention of Vaccine-Preventable Diseases Across the Lifespan. 2018. p. 267-74.
- Geersing TH, Hilgersom WJA, Tempels-Pavlica Ž. Overgevoeligheidsreacties en vaccins Ned Tijdschr Geneeskd. 2017-01-01;161:D1491
- McNeil MM. Vaccine-Associated Anaphylaxis. Current treatment options in allergy. 2019-09-01;6(3):297-308
- Sampath V, et al. Vaccines and allergic reactions: The past, the current COVID-19 pandemic, and future perspectives. Allergy. 2021-06-01;76(6):1640-1660
- Geersing TH, Hilgersom WJA, Tempels-Pavlica Ž. Overgevoeligheidsreacties en vaccins Ned Tijdschr Geneeskd. 2017-01-01;161:D1491
- McNeil MM, DeStefano F. Vaccine-associated hypersensitivity. J Allergy Clin Immunol. 2018-02-01;141(2):463-472
- Chung EH. Vaccine allergies. Clinical and experimental vaccine research. 2014-01-01;3(1):50-7
- Nilsson L, et al. Vaccination and allergy: EAACI position paper, practical aspects. Pediatr Allergy Immuno. 2017-11-01;28(7):628-640
- Rümke H. Samenstelling van vaccins en bijwerkingen Tijdschrift Jeugdgezondheidszorg. 2017-01-30;48(6):126-133
- Nilsson L, Csuth Ã, Storsaeter J. Vaccine allergy: evidence to consider for COVID-19 vaccines. Current opinion in allergy and clinical immunology. 2021-08-01;21(4):401-409
- Wollina U, Chiriac A, Kocic H. Cutaneous and hypersensitivity reactions associated with COVID-19 vaccination-a narrative review. Wiener medizinische Wochenschrift (1946). 2021-08-23;
- Turner PJ, et al. COVID-19 vaccine-associated anaphylaxis: A statement of the World Allergy Organization Anaphylaxis Committee. The World Allergy Organization journal. 2021-02-01;14(2):100517
- Chen BM, Cheng TL, Roffler SR. Polyethylene Glycol Immunogenicity: Theoretical, Clinical, and Practical Aspects of Anti-Polyethylene Glycol Antibodies. ACS nano. 2021-09-28;15(9):14022-14048
- Klimek L, Novak N, Cabanillas B. Allergenic components of the mRNA-1273 vaccine for COVID-19: Possible involvement of polyethylene glycol and IgG-mediated complement activation. Allergy. 2021-11-01;76(11):3307-3313
- Kozma GT, et al. Pseudo-anaphylaxis to Polyethylene Glycol (PEG)-Coated Liposomes: Roles of Anti-PEG IgM and Complement Activation in a Porcine Model of Human Infusion Reactions. ACS nano. 2019-08-27;13(8):9315-9324
- Macy E, et al. Population-Based Incidence, Severity, and Risk Factors Associated with Treated Acute-Onset COVID-19 mRNA Vaccination-Associated Hypersensitivity Reactions. The journal of allergy and clinical immunology. In practice. 2021-12-29;
Laatst bijgewerkt op 28-01-2022